Spomen kompleks Crna ćuprija, komemorativni prostor površine 472 ha, nalazi se na 10 km od Žablja, na putu od Novog Sada prema Zrenjaninu. U znak sećanja na žrtve fašizma iz ovog kraja i Narodnooslobodilačku borbu naroda Šajkaške, 1962. godine, unutar kompleksa, podignut je monumentalni spomenik žrtvama racije, poznat i kao spomenik posvećen Prvom šajkaškom partizanskom odredu. Autor spomenika tri stilizovane ljudske figure realizovane u bronzi, visoke 9 metara, je novosadski vajar Jovan Soldatović. Godine 1991. kompleks je proglašen za Spomenik kulture od velikog značaja.
Autor je novosadski likovni umetnik primenjenih umetnosti, Vladislav Rajčetić (1929 – 2005), a koautor tehničke dokumentacije idejnog rešenja je Danica Rajčetić.
Spomen – obeležje otkriveno je 6. jula 1980. godine na velikom narodnom zboru kojim je obeležena 45-godišnjica formiranja Prvog šajkaškog partizanskog odreda.
Plato kod mosta Crna ćuprija na Jegričkoj, čini spomen obeležje čiji je centralni deo stilizovani cvet „Lokvanj” izrađen od belog kamena. Oko njega, na pločama, je šest stilizovanih listova i dve kružne ploče, ukomponovane kraj staze, a na njima su ispisana imena žrtava.
Rad je novosadskog vajara Jovana Soldatovića. Otkriven je 1985. godine. Nalazi se na „Trećoj rampi”, nasipu pored reke Tise, mestu sa koga su tela žrtava čuruške racije bacana u zaleđeno korito pomenute reke. Autor se odlučio da dramatična dešavanja u raciji predstavi u formi svedenih i izduženih ljudskih figura, čiji kompozicioni poredak odaje utisak dostojanstvenog iščekivanja kolektivne tragične sudbine žitelja Čuruga.
Autor spomenika je novosadski vajar Jovan Soldatović. Nalazi se ispred zgrade Osnovne škole „Đura Jakšić“ u centru Čuruga, u čijem holu se nalaze i bakarne ploče sa ispisanim imenima žrtava racije. Spomenik je otkriven na Dan oslobođenja Čuruga, 22. oktobra 1967. godine. Skulptura simbolički predstavlja snagu majčinske zaštite deteta.
Autor je novosadski vajar Jovan Soldatović. Spomenik je sastavljen od kamenog postamenta sa urezanim imenima nastradalih žitelja Đurđeva i stilizovane bronzane figure žene u pozi oplakivanja. Spomenik je otkriven 1974. godine, na centralnom trgu.
Spomen – obeležje, koje je posvećeno borcima NOR-a i civilnim žrtvama iz Drugog svetskog rata, nalazi se u centru mesta. Oblikovano je kao nadgrobni spomenik sa stilizovanom humkom. Na kamenoj ploči ističe se urezan tekst „Spomen palim borcima Narodnooslobodilačkog rata i žrtvama fašističkog terora 1941 – 1945″.
Autor spomenika je istaknuti srpski vajar Sava Sandić (1915 – 2016). Nalazi se u parku, u centru mesta, a otkriven je 29. novembra 1952. godine.
Do danas je u narodu prihvaćeno mišljenje da, glavni motiv spomenika, bronzana statueta mlade žene koja alegorično najavljuje slobodu, predstavlja Sonju Marinković, heroinu iz Drugog svetskog rata.
Na kamenom postamentu, nalaze se i dva bronzana reljefa – „Pokolj” i „Borba”.
Spomenik je otkriven 26. juna 2013. godine na skupu srpsko – mađarskog pomirenja. Sadrži tri figure izvedene u bronzi koje u pozadini objedinjava kameni zid. Složenom spomeničkom kompozicijom dominira predstava Hristovog raspeća.
U crkvenoj porti pravoslavnog hrama Prenos moštiju Sv. Stefana, sahranjeni su pojedini članovi porodice Beljanski, kao i srpski dobrotvor Pavle Beljanski, koji je srpskom narodu ostavio na poklon svoju umetničku zbirku. Danas kao svedočanstvo na ovo dobročinstvo postoji institucija Spomen – zbirka Pavla Beljanskog, u Novom Sadu.
Prostor na kojem se krajem Drugog svetskog rata nalazio aerodrom u Gospođincima, sa koga su u operativne zadatke poletali piloti 423. vazduhoplovnog jurišnog puka NOVJ-a, danas je pretvoren u Spomen – park „Avionsko krilo”. Ovo je mesto simbolično obeleženo originalnim primerkom jugoslovenskog školskog aviona 522.
autor tekstova: dr Zdravko Rajčetić